Zawartość i skład olejków eterycznych

Najstarsze doniesienia o umiejętności izolacji z roślin ich poszczególnych składników sięgają 5000 lat wstecz. Istnieją archeologiczne dowody na to, że ludzie z cywilizacji Indus Valley, zamieszkujący terenu obecnego Pakistanu potrafili destylować oliwę. Egipcjanie już w 3000 roku p.n.e. używali substancji aromatycznych do wytwarzania perfum, balsamowania zwłok i produkcji leków, podobnie jak starożytni Grecy czy Rzymianie.

Również na Bliskim i Dalekim Wschodzie człowiek od najdawniejszych czasów zgłębiał sekrety aromaterapii. Istnieją zapisy z 2000 roku p.n.e. z Indii i Chin, w których mowa o wykorzystaniu substancji roślinnych do celów leczniczych i religijnych. Arabowie natomiast dokonali tłumaczenia dzieł Greków i Rzymian. Jednym z największych z nich był Abu Ali ibn Sina, znany jako Awicenna (980–1037 r.). Ten „ojciec nowoczesnej medycyny”, autor m.in. Kanonu medycyny opisał około 800 roślin i zbadał ich wpływ na organizm ludzki. Przyczynił się również do wynalezienia metody destylacji olejków eterycznych. 

Zawartość olejków eterycznych w roślinach

Roślinne olejki eteryczne to bardzo heterogenna (niejednorodna, zróżnicowana) grupa substancji. Wyróżniają je:

• płynna konsystencja
• lipofilność (skłonność cząsteczek chemicznych do rozpuszczania się w tłuszczach, olejach oraz rozpuszczalnikach niepolarnych)
• lotność (w odróżnieniu od tłuszczów)
• czynność optyczna (aktywność optyczna, skręcalność optyczna – zdolność skręcania płaszczyzny światła spolaryzowanego)
• charakterystyczny zapach

Olejki eteryczne są metabolitami wtórnymi zlokalizowanymi w tworach tkanki wydzielniczej egzogennej lub endogennej. Wytwarzanie się olejku eterycznego ma miejsce w cytoplazmie komórkowej. Olejki eteryczne wytwarzane i gromadzone są rozmaitych organach roślinnych.

U baldaszkowatych są to głównie owoce i korzenie, u jasnotowatych – liście i kwiaty, u tatarakowatych i kosaćcowatych – kłącza, ale są też rośliny, u których w różnych częściach występują różne olejki. Dobrym przykładem jest pomarańcza gorzka, która wytwarza trzy odmienne olejki w kwiatach, liściach i w młodych pędach

Zawartość olejków w organach roślin bywa bardzo różna i zmienna w zależności od warunków otoczenia, a nawet pory dnia. Za olejkowe gatunki roślin uważa się takie, które zawierają powyżej 0,01% olejku. Maksymalnie olejki stanowić mogą nawet 20% składu szczególnie aromatycznych owoców, kwiatów lub liści.

Olejki eteryczne – skład chemiczny

Dotychczas poznano ponad 1500 związków wchodzących w skład różnych olejków eterycznych. 

W skład jednego olejku eterycznego może wchodzić kilkadziesiąt różnych związków chemicznych, jednak w większości z nich występuje dominujący składnik nadający zapach ( np. mentol w olejku miętowym). Procentowy udział poszczególnych składników w olejku jest zmienny i zależy od wielu czynników, m.in. od odmiany rośliny, stadium jej wegetacji czy pochodzenia geograficznego.  

Pod względem chemicznym olejki eteryczne stanowią wieloskładnikowe mieszaniny związków mono-, seskwi- i (rzadziej) diterpenowych (olejki terpenowe) lub związki pochodnych fenylopropanu (olejki nieterpenowe). W ich składzie stwierdzono obecność takich związków jak:

• węglowodory
• alkohole
• aldehydy
• ketony
• estry
• etery

Oprócz wymienionych związków terpenowych i pochodnych fenylopropanu, spotyka się również w olejkach substancje siarkowe (olejki gorczyczne), azotowe, pochodne acetylenu, tropolony, kumaryny, kwasy organiczne i inne. 

Skład wybranych olejków eterycznych

Z uwagi na fakt, że procentowy udział poszczególnych składników w każdym olejku jest zmienny i zależy od wielu czynników, należy mieć świadomość, że skład różnych produktów dostępnych na rynku będzie nieco inny. 

Olejek lawendowy (lawenda wąskolistna – Lavandula officinalis)

• linalol
• octan linalolu
• lawendulol
• ß-kariofilen
• terpinen-4-olu
• cyneol
• ocymen
• kamfora
• garbniki
• kumaryny
• fitosterole
• flawonoidy
• kwasy fenolowe

Olejek miętowy (mięta pieprzowa – Oleum menthae piperitae)

• mentol
• menton
• octan mentylu
• 1,8-cyneol
• izomenton
• mentofuran
• limonen
• pulegon
• karwon

Olejek (bergamota, cytryniec bergamotka – Oleum Bergamottae, Oleum Bergamiae)

• octan linalilu
• linalol
• alkohol dihydrokuminylowy
• nerol
• bergapten
• bergaptol
• limetyna
• bergamotyna

Podsumowanie

Obecnie nie mamy już wątpliwości, że skład olejków eterycznych sprawia, że są to substancje roślinne doskonale wpływające na nasze zdrowie i samopoczucie. Właśnie dlatego znajdują zastosowanie w medycynie, fizjoterapii, aromaterapii oraz w przemyśle kosmetycznym czy spożywczym. Ze względu na łatwość otrzymywania z roślin przez destylację z parą wodną, olejki eteryczne należą do najlepiej poznanych produktów świata roślinnego.

Należy pamiętać, że olejki eteryczne mogą powodować reakcje alergiczne (kontaktowe zapalenie skóry, pokrzywka), fototoksyczne (cecha niektórych substancji chemicznych polegająca na powodowaniu zwiększonej wrażliwości komórek na promieniowanie świetlne) oraz podrażnienie oczu i błon śluzowych. Dlatego należy je stosować wyłącznie zgodnie z przeznaczeniem, a w przypadku bezpośredniej aplikacji na skórę – zawsze w postaci rozcieńczonej.