Historia perfumiarstwa

Źródła nazwy perfumy należy upatrywać w łacińskim zwrocie per fumom – „ poprzez dym”.  U zarania dziejów aromatyczne rośliny – kwiaty, zioła, korę drzew – palono wyłącznie w trakcie obrzędów w celu uzyskania wonnego dymu na chwałę bóstwa i było to jedyne przeznaczenie pięknie pachnących darów natury.

Umiejętność pozyskiwania i komponowania wonnych mieszanek roślinnych traktowana była jak wiedza tajemna i przekazywano ją słownie z pokolenia na pokolenie. Każdy władca rozpoczynał swe panowanie od rytualnego namaszczenia pachnącymi olejami, a każdy kapłan i kapłanka wiedzieli, jakich zapachów wymagają rytuały na cześć określonych bóstw. 

Kropla… wiedzy

W starożytnym Egipcie rozkwit perfumerii – definiowanej jako sztuka polegającą na „zamykaniu” zapachów we flakonie – przypada na okres panowania Tutenchamona.  W długim na 20 metrów zwoju, znanym jako Papirus Ebersa, odnajdujemy listę ponad 800 składników używanych w celu preparowania wonnych mieszanek i lekarstw.

Znajdziemy wśród nich kwiaty róży, lotosu, jaśminu, wiele ziół w tym bazylię, miętę, anyż, kardamon, cebulę, czosnek, tymianek, gałkę muszkatołową, szafran i mak. Także: oliwę z oliwek i olej sezamowy oraz mirrę, galbanum, kardamon, benzoe, labdanum, olibanum i ambrę stosowane przez perfumiarzy po dzień dzisiejszy. To właśnie kulturze starożytnego Egiptu przypisuje się wynalezienie aromatycznych kąpieli i nawaniania ciała wonnymi olejami – także w ramach procesu pośmiertnego balsamowania.

Kolejnymi, w historii perfum, wspaniałymi znawcami i producentami wonności i kosmetyków byli także starożytni Grecy, którzy używali substancji zapachowych pochodzących z irysa, róży, tuberozy, fiołków, przypraw, ziół i drzew. Zamiłowanie Greków do wonności przejęli również Rzymianie, gdy Grecja stała się częścią Rzymskiego Imperium. Wieść gminna niesie że cesarz Neron w czasie pogrzebu swej żony Pompei nakazał spalić ogromną ilość kadzidła, porównywalną ze zdolnościami produkcyjnymi całej Arabii w ciągu dziesięciu lat. 

Spekuluje się, że olejek neroli otrzymał swą nazwę właśnie od imienia Nerona. A skoro już wywołaliśmy Arabię, pamiętajmy, że znakomity arabski uczony Jabir inb Hayyan znany w Europie jako Geber (721-805) był pierwszym prawdziwym alchemikiem, którego dzieła stały się natchnieniem dla innego wielkiego człowieka – Avicenny (Inbn Cina) (980-1037). To właśnie on opracował metodę otrzymywania wody różanej. Z kolei mieszańcom Indii zawdzięczamy odkrycie jednej z najcenniejszych substancji zapachowych stosowanej w perfumerii starożytnej jak i współczesnej – olejku sandałowego, natomiast mieszkańcom Chin – piżma. 

Perfumeryjna szarlataneria

Jak wspomniano na początku, umiejętność pozyskiwania i komponowania wonnych mieszanek roślinnych traktowana była jak wiedza tajemna i między innymi dlatego w średniowieczu za produkcje perfum można było zostać posądzonym o uprawianie alchemii i szarlatanerii, a także bycie czarownicą – i zostać spalonym na stosie. 

Za kolebkę europejskiego perfumiarstwa uznaje się Francję. Francuscy producenci surowców zapachowych zasłynęli z produkcji ekstraktów z jaśminu, róży, mimozy, żonkili i tuberozy. Uhonorowaniem ich kunsztu perfumeryjnego było przyznanie olejkowi lawendowemu pochodzącemu z Francji miana wzorca zapachowego dla tego surowca. 

Trzeba mieć… nosa do zapachów

Historia perfum zatoczyła koło. Dziś zawód perfumiarza jest swoistym połączeniem artysty i rzemieślnika. Z jednej strony, wymaga ogromnej wiedzą z zakresu chemii i technologii, znajomość ogromnej ilości substancji zapachowych i wiedzy na temat ich działania, kiedy się je połączy. Z drugiej, trzeba mieć… nosa do zapachów, czy tę artystyczną intuicję, która pozwala postawić wszystko na jednego konia.

Mawia się bowiem, że w świecie zapachów nie istnieją żadne reguły, nie ma pewnych metod, które pozwoliłyby przewidzieć efekt, połączenia pięciu czy dziesięciu substancji zapachowych, a efekt jest widoczny dopiero na samym końcu, po złożeniu receptury. 

Oczywiście są wskazówki co do tego, jakie nuty zapachowe do siebie pasują i jak je komponować, żeby w ramach tzw. piramidy zapachowej rozwijały się nuty głowy, nuty serca i nuty bazowe, ale… Ale gdyby komponowanie perfum polegało wyłącznie na odtwarzaniu gotowych przepisów, nie byłoby tym, czym jest. 

Charakter i wyrafinowanie

Wraz z ogromnym rozwojem chemii organicznej, który rozpoczął się w drugiej połowie XX wieku, przemysł perfumeryjny zyskał do dziś niewyczerpane źródło nowych syntetycznych substancji zapachowych. Nie oznacza to jednak rezygnacji ze stosowania składników naturalnych, które często łączy się ze składnikami syntetycznymi. Warto wiedzieć, że naturalne olejki eteryczne wykorzystywane są nie tylko w przemyśle perfumeryjnym, ale także w aromaterapii – jednej z najszybciej rozwijających się dziedzin medycyny niekonwencjonalnej.

Opisywanie zapachu perfum jest równie trudne jak opisywanie bukietu wina, choć perfumiarze posługują się nazwami oraz charakterystykami różnych rodzin zapachowych. Dobra kompozycja zapachowa musi łączyć w sobie dwie cechy: charakter i wyrafinowanie – to także trudno definiowalne kategorie…